افزایش ۸۰۰ درصدی الکترود گرافیتی در بازار جهانی علاوه بر افزایش قیمت تمام شده تولید فولاد در صورت شروع مجدد تحریم‌ها و عدم واردات به واسطه انحصار تولید آن از سوی چند کشور احتمال تعطیلی بخش گسترده‌ای از واحدهای فولادی که از روش قوس برای تولید استفاده می‌کنند را قوت بخشیده است. در واقع الکترود گرافیتی که یکی از مهمترین اجزا تولید در واحدهای فولادی با روش قوس است تحت تاثیر عوامل مختلف سیاسی و اقتصادی با کمبود عرضه و محدودیت تجاری در بازار‌های جهانی مواجه شده است. به گونه‌ایکه قیمت این محصول در بازه زمانی اندکی با افزایش ۸ تا ۱۰ برابری از نرخ ۲۳۰۰ دلاری در هر تن به حدود ۳۵ هزار دلار رسیده است. موضوعی که به اعتقاد کارشناسان تمرکز اهداف توسعه‌ای فولاد به روش قوس باعث می‌شود مصرف ۵۰ هزار تنی الکترود گرافیتی در چشم انداز ۱۴۰۴ و نتحقق تولید ۵۵ میلیون اتنی فولاد به بیش از ۱۰۰ هزار تن افزایش یابد البته فعالان این حوزه می‌گویند علی رغم اقداماتی که ایمیدرو با همراهی بخش خصوصی در راستای اجرای طرح‌های تولیدی این محصول در دست اجرا دارد، اما حتی در صورت بهره‌برداری از این طرح‌ها که متاسفانه دستخوش فراز و نشیب‌های زیادی در خلال کمتر از ۲ دهه شده تامین بخش عمده نیاز واحدهای فولادی از مبادی واردات گریز ناپذیر بوده و تامین الکترود گرافیت در آینده و فراهم بودن امکان رقابت پذیری در بازار‌های جهانی تحت تاثیر گرانی این محصول به یکی از دغدغه‌های فولادی‌ها در سند چشم انداز تبدیل شده است.
نیاز ۱۰۰ هزار تنی در چشم انداز فولادی
بررسی‌ها نشان می‌دهد کک سوزنی به عنوان ماده اولیه تولید الکترود گرافیتی در نتیجه افزایش مصرف در صنایع نوین و هسته‌ای گرانی چند برابری را تجربه کرده است. از سوی دیگر با تغییر سیاست‌های فولادی چین که در راستای حفاظت از محیط زیست صوت گرفته تولید فولاد این کشور به سمت روش قوس الکتریکی تغییر یافته و چین که به همراه هند بیشترین سهم در تامین نیاز بازار‌های جهانی را به الکترود گرافیت برعهده داشت حجم صادرات خود را کاهش داده و مجبور شد تا بخش عمده‌ای از تولید را در واحدهای فولادی داخلی به مصرف برساند. از سوی دیگر هند نیز که با گرانی کک سوزنی و در نتیجه افزایش قیمت الکترود گرافیتی برای حمایت از واحدهای فولادی که با خطر افزایش هزینه تولید و کاهش رقابت‌پذیری مواجه بودند با اعمال تعرفه ۲۰ درصدی برای صادرات الکترود سعی در محدود کردن صادرات و حمایت از فولاد سازان خود کرده است. تغییرات سیاست‌های ۲ کشور اصلی در تامین الکترود گرافیتی واحدهای فولادی که بیش از ۷۵ درصد آن‌ها از روش قوس الکتریکی بهره می‌گیرند و این آمار برای واحدهای داخلی کشور به بیش از ۹۰ درصد می‌رسد گرانی ۸ تا ۱۰ برابری را برای این محصول استراتژیک در تولید فولاد رقم زده است البته این وضعیت به مراتب برای فولادسازان کشور دشوارتر است. درواقع تکنولوئژی تولید کک سوزنی در اختیار چند کشور محدود بوده و آمریکا بیشترین سهم را در تولید به خود اختصاص داده است. این موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که عرضه کک سوزنی به تولید کنندگان اصلی الکترود گرافیت تحت الشعاع تحریم‌های آمریکا علیه ایران قرار گیرد و این در حالیست که هم اکنون نیاز کشور به این ماده حدود ۵۰ هزار تن برآورد شده که در افق ۱۴۰۴ و تولید ۵۵ میلیون تنی فولاد به ۱۰۰ هزار تن خواهد رسید البته این نگرانی تنها متوجه فولادسازان نیز نبوده و برخی از طرح‌هایی که اخیرا در راستای تامین نیاز الکترود گرافیتی در برخی از مناطق همچون اردکان در دست اجرا است نیز می‌تواند تحت الشعاع عدم عرضه کک سوزنی و تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا قرار گیرد.
افزایش تقاضا در روش کوره قوس
سیدرضا شهرستانی عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد در خصوص تاثیر گرانی و محدودیت عرضه الکترود گرافیت بر تولید و قیمت تمام شده فولاد به پیام‌آوران معدن و فولاد می‌گوید: الکترود گرافیتی از کک سوزنی تولید می‌شود که این ماده به واسطه رواج تولید خودرو‌های برقی و تولید بالای باتری‌های لیتیومی با افزایش تقاضا و در نتیجه گرانی چند برابری مواجه شده است.
وی در ادامه افزود: از سوی دیگر چین نیز با تغییر سیاست‌های زیست محیطی واحدهای کوره بلند خود را تعطیل و به سمت استفاده از کور‌های قوس الکتریکی حرکت کرده است که این موضوع موجبات افزایش مصرف داخلی و کاهش صادرات الکترود گرافیتی را فراهم آورده است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ۲۰۵۰ تا ۲۰۶۰ استفاده از سنگ‌آهن برای تولید فولاد به حداقل رسیده و قراضه جای خود را در تولید فولاد افزایش می‌دهد از سوی دیگر پتانسیل کوره‌های قوس برای امکان استفاده از سنگ‌آهن و قراضه زمینه افزایش تقاضا را برای استفاده از این روش در واحدهای فولادی فراهم آورده است؛ بنابراین استفاده از الکترود گرافیتی به عنوان محصولی استراتژیک در تولید فولاد به روش قوس زمینه سازگرانی چند برابری آن شده است.
عضو هیات مدیره انجمن فولاد به تاثیر افزایش قیمت الکترود گرافیتی در تولید فولاد اشاره کرد و گفت: قیمت الکترود گرافیتی هم اکنون به حدود ۳۲ هزار یورو در هر تن رسیده است؛ که این افزایش با توجه به مصرف ۲.۵ تا ۴ کیلوگرمی برای تولید هر تن فولاد افزایش بیش از ۹۰ یوروی را به همراه داشته است. در واقع در حالیکه در گذشته الکترود گرافیتی کمتر از ۲ درصد ارزش یک شمش را تشکیل می‌داد هم اکنون این میزان به ۲۰ درصد از ارزش قیمت یک شمش رسیده است.
شهرستانی در ادامه به انحصار تولید کک سوزنی از سوی امریکا اشاره کرد و گفت: بیشترین تولید کک سوزنی از سوی امریکا صورت می‌گیرد که با احتمال از سر گیری تحریم‌ها در صورتیکه الکترود نیز در فهرست تحریم‌ها قرار گیرد فولادسازان برای تامین آن مجبور به استفاده از واسطه‌گری بوده که افزایش ۳۰ تا ۱۰۰ درصدی را نسبت به نرخ جهانی برای داخل به همراه خواهد داشت و این موضوع می‌تواند رقابت‌پذیری محصولات صادراتی را دربازار جهانی تحت الشعاع قرار دهد.
وی در خصوص تامین نیاز واحدهای فولادی از طریق طرح‌های در دست اجرا گفت: هم اکنون به الکترود گرافیت‌های پاور نیاز داریم که چند واحد کوچکی که در داخل کشور هستند از فناوری قدیمی استفاده می‌کنند البته واحدهای جدیدی در دست اجرا هستند که از تکنولوژی جدید بهره می‌گیرند هر چند که برخلاف وعده‌های مکرر بهره‌برداری از این واحد‌ها با تاخیر حدود ۲ دهه‌ای همراه است. اما نه تنها با بهره‌برداری از این واحد‌ها همچنان کشور به واردات وابسته است بلکه اساسا تامین نیاز مواد اولیه با توجه به انحصار تولید از سوی آمریکا چالشی است که باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.
شکست انحصار
طرح احداث واحد تولید الکترود گرافیتی اردکان که از سال ۱۳۸۱ وارد مرحله اجرایی شده تحت تاثیر عوامل داخلی و خارجی زیادی تاکنون به مرحله بهره برداری نرسیده و احتمالا تا ۲ سال آینده وارد فاز تولید خواهد شد. در واقع احداث این واحد تولیدی که به قصد تکمیل زنجیره تولید فولاد کشور آغاز شده به واسطه تجهیزات مشترکی که با صنعت هسته‌ای دارد دچار مشکلات تحریمی شده و حتی در پاره‌ای از موارد شیطنت‌های گروهک‌های منافقین که از این مجتمع به عنوان محلی برای تولید تجهیزات هسته‌ای نام برده‌اند مزید بر علت شده تا صنایع فولادی نیز از فشار تحریم‌ها در امان نمانند.
طرح الکترود گرافیتی اردکان از سال ۱۳۹۳ به همت. ایمیدرو شرکتی به نام شرکت الکترود اردکان و با سهامداری ایمیدرو، فولاد مبارکه، فولاد خراسان، شرکت چادرملو و شهرداری اردکان تشکیل داد تا با تامین منابع مالی اجرای این طرح سرعت بیشتری به خود بگیرد به طوریکه هم اکنون از حدود ۷۳ درصد پیشرفت فیزیکی برخوردار است. اما آنچه بیشترین نگرانی را در رابطه با احداث این واحد تولیدی به همراه دارد تامین نیاز کک سوزنی به عنوان مهمترین ماده اولیه است که متاسفانه انحصار تولید آن در اختیار آمریکا قرار داشته و احتمالا با از سر گیری تحریم‌های یکجانیه این کشور می‌تواند تولید این مجموعه را تحت الشعاع قرار دهد هرچند که به اذعان فعالان این حوزه اقدامات مناسبی در راستای تامین نیاز کک سوزنی صورت گرفته و نگرانی در این خصوص احساس نمی‌شود. به گفته این کارشناسان با بهره‌برداری از طرح الکترود گرافیتی اردکان تا سال ۱۴۰۰ ایران در ردیف چهارمین کشور آسیایی دارنده این دانش و بیستمین کشور در دنیا قرار خواهد گرفت و با شکستن انحصار تولید و واردات تاثیر به سزایی در تعیین قیمت الکترود و کاهش قیمت تمام شده فولاد کشور خواهد داشت.
در این رابطه اردشیر سعدمحمدی معاون ایمیدرو با عنوان اینکه تجهیزات واحد الکترود گرافیتی اردکان وارد کشور شده است و این طرح تا پایان سال ۹۸ راه‌اندازی خواهد شد. می‌گوید: با توجه به برنامه تولید ۵۵ میلیون تن فولاد خام تا سال ۱۴۰۴، به حداقل ۱۰۰ هزار تن الکترود گرافیتی نیاز است که در همین راستا طرح ساخت کارخانه الکترود گرافیتی اردکان با ظرفیت ۳۰ هزار تن در حال اجرا بوده و تجهیزات آن نیزخریداری شده است.
وی همچنین از اعلام آمادگی شرکتی چینی برای ساخت کارخانه جدید الکترود گرافیتی به‌صورت سرمایه‌گذاری مستقیم خبر داد و گفت. در جلسه‌ای که با ریچارد شن مدیر نمایندگی ایران در شرکت مشاور اقتصادی چین (CCIEE) صورت گرفت شرکت چینی اعلام آمادگی کرده تا کارخانه تولید الکترود گرافیتی با ظرفیت ۳۰ هزار تن را با سرمایه‌گذاری مستقیم و به صورت ای‌پی‌سی‌اف (طراحی و مهندسی، تامین، ساخت و تامین مالی) در ۲ فاز تولید پترولیوم کک به کربن و تولید کربن به الکترود گرافیتی اجرا کند.
سعدمحمدی با عنوان اینکه از پیشنهاد ساخت کارخانه جدید الکترود گرافیتی به صورت ای‌پی‌سی‌اف توسط شرکت مشاوره چین استقبال می‌شود گفت: منطقه ویژه صنایع معدنی و فلزی خلیج‌فارس جایگاه مناسبی برای ساخت کارخانه الکترود گرافیتی است چرا که زیرساخت‌های آن ایجاد شده و شرکت‌های سرمایه‌گذار در این منطقه ۱۵ سال از مالیات معاف خواهند بود.