تابناک/ احمدرضا لاهیجان زاده در گفت وگو با روزنامه ایران گفت: پیگیریهایی در چند سال اخیر انجام گرفت و بهدلیل مشکلاتی که هم رودخانه کارون و هم زاینده رود داشت دولت تشکیل دو ستاد یا کارگروه را مصوب کرد؛ کارگروه احیای زاینده رود و کارگروه ساماندهی رودخانه کارون. قطعاً ایجاد این ستاد میتواند در تأمین نیاز آبی استانهای اصفهان، یزد، کرمان و استانهایی که آب به آنها انتقال مییابد، مؤثر باشد. منتهی در تمام این استانها بجز بحث ایجاد ستاد احیای زایندهرود، یک طرح دیگری هم بهنام «طرح سازگاری با کم آبی» باید اجرا شود.
گفتوگوی روزنامه ایران با احمدرضا لاهیجان زاده معاون محیط دریایی سازمان محیط زیست کشور را می خوانیم: او در این گفتوگو، تشکیل کارگروه احیا را مقدمه ایجاد ستاد ملی احیای زاینده رود میداند و از تشکیل کارگروه ساماندهی رودخانه کارون خبر میدهد.
آقای لاهیجانزاده چقدر این کارگروه میتواند در احیای زایندهرود و تالاب گاوخونی نقش داشته باشد آیا این کارگروه میتواند با توجه به پیچیدگیهایی که در حوضه زایندهرود وجود دارد، به نتایجی که ستاد احیای دریاچه ارومیه رسید، برسد؟
پیگیریهایی در چند سال اخیر انجام گرفت و بهدلیل مشکلاتی که هم رودخانه کارون و هم زاینده رود داشت دولت تشکیل دو ستاد یا کارگروه را مصوب کرد؛ کارگروه احیای زاینده رود و کارگروه ساماندهی رودخانه کارون. هر دوی این کارگروهها تشکیل شده و شرح وظایفی برای آنها در نظر گرفته شده است. به پیشنهاد وزارت نیرو ریاست کارگروه احیای دریاچه ارومیه به آقای جهانگیری معاون اول رئیسجمهوری محول شد و دبیری کارگروه را هم وزارت نیرو سپرده شد. اولین جلسه کارگروه به ریاست آقای جهانگیری تشکیل شد. البته این جلسه، دومین جلسه کارگروه احیای زاینده رود محسوب میشود. در جلسه اول مصوب شد نقشه راهی برای احیای زاینده رود تهیه شود که در آن تمام مسائل و مراحل از جمله شناخت و تبیین مسائل و همچنین ظرفیتها و چالشهای آن دیده شود.
این ستاد مصوباتی خواهد داشت که در چارچوب یک برنامه زمانبندی شده، پروژههای مصوب شده در آن اجرا میشود. برای مثال طرح جامع وزارت کشاورزی با هدف اصلاح الگوی کشت، یکی از برنامههای این ستاد است که آماده اجرا است. اجرایّ ستاد الگوی کشت باید در دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری پیادهسازی شود. ستاد احیای زایندهرود، الگویی شبیه ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه دارد که دهها پروژه و برنامه برای اجرا در آن پیشبینی شده است. این برنامهها بر اساس تصمیمگیریهای حاکمیت و با لحاظ کردن تمام جوانب انجام میگیرد. برای مثال اگر قرار باشد کشت برنج در اصفهان و چهارمحال و بختیاری محدود یا ممنوع شود، حتماً باید کشت جایگزین مشخص و تمام ابزارهای تشویقی آن هم دیده شود. در این برنامه باید مشخص شود که حقابه تالاب و رودخانه از چه طریق تأمین میشود. امیدواریم این پروژه بتواند طی حداقل ۵ سال به نتیجه برسد.
درباره رودخانه کارون به چه نتیجهای رسیدید؟
برای این رودخانه هم ستاد ساماندهی رودخانه کارون پیشبینی شده است. البته هنوز جلسه آن با حضور آقای جهانگیری تشکیل نشده است.
در جلسه قبلی چه مواردی درباره کارون عنوان شد؟
گستردگی کارون بسیار زیاد است. «کارون دز» و «کارون بزرگ» چند استان را درگیر میکند. کارون از زهاب های کشاورزی و فاضلاب ها آسیب میبیند. فاضلابهای شهری، روستایی و صنعتی وارد این رودخانه میشود. از سوی دیگر ما در حوضه کارون بحث آبزی پروری و شیلات را هم داریم. بنابراین مسائل متعددی در حوضه کارون وجود دارد. اما هنوز یک نقشه راه مثل زاینده رود، برای کارون تعریف نشده است. در جلسه مطرح شد که برای تمام مسائل آن باید برنامه و طرح داشته باشیم. البته برای کارون در زمستان سال ۹۴ برنامه «طرح جامع احیای کارون» به تصویب شورای عالی آب رسید و بخش زیادی از برنامههایی که عنوان شد در این طرح در حال اجراست و اعتبارهای آن به استان تخصیص داده شده است. این برنامهها بیشتر شامل کنترل آلودگی رودخانه است. البته اعتبارهای داده شده کافی نیست و نیازمند اعتبارات بیشتری است. همچنین فعالیتهای اجرایی در حوزه رودخانه شروع شده اما نیازمند یک کار بسیار گستردهتر است.
فعالیتهای در حال انجام شامل چه پروژههایی است؟
پروژهها با اولویتبندی در حوزه صنعت، کشاورزی و شهری تعریف شده است. اولویت اول، اجرای تصفیه خانه شرق اهواز بود که راهاندازی و افتتاح شد. مهار ورود فاضلاب به کارون در اهواز هم یکی دیگر از برنامههای اولویتدار بود اما هنوز اجرایی نشده است. اعتبار ایجاد تصفیه خانه برای پنج شهر آبادان، خرمشهر، شادگان، ماهشهر و بندر امام نیز تأمین شده و پیشرفت فیزیکی طرحهای آن بالای ۸۰ تا ۹۰ درصد است. همچنین برنامههایی برای ایجاد شبکه فاضلاب در شوش، ایذه و اندیمشک نیز در حال انجام است. ایجاد تصفیه خانه غرب اهواز یکی دیگر از برنامههایی است که بر سر انجام آن توافق شده تا از طریق فاینانس (سرمایه خارجی) اجرا شود. در نهایت هم سال گذشته ۱۰۰ میلیون یورو از صندوق ملی محیط زیست برای تکمیل فاضلاب اهواز اختصاص یافت. اما همانطور که گفتم این پروژهها، پروژههای چند هزار میلیارد تومانی است که نیازمند اعتبار ویژهای است.
درباره لایروبی کارون همیشه خبرهایی شنیده میشود مبنی بر اینکه کشورهای مختلفی برای سرمایهگذاری در لایروبی رودخانه اعلام آمادگی کردند آیا چنین خبری صحت دارد؟
در مصوبههای موجود این اجازه داده شده است که از اعتبارات دولتی یا همان بودجه سالانه، فروش اوراق بهادار و فاینانس برای اجرای این طرحها استفاده شود. عمده اعتبار این طرحها را وزارت نیرو تأمین میکند و این وزارتخانه میتواند از روشهای موجود و صندوق توسعه ملی، اعتبارات را تأمین کند. بخشی از آنها هم که از طریق فاینانس و اعتبارهای خارجی تأمین میشود.
آیا ایجاد ستاد احیای رودخانه زایندهرود پایانی بر انتقال آب از خوزستان بویژه کارون است؟
قطعاً ایجاد این ستاد میتواند در تأمین نیاز آبی استانهای اصفهان، یزد، کرمان و استانهایی که آب به آنها انتقال مییابد، مؤثر باشد. منتهی در تمام این استانها بجز بحث ایجاد ستاد احیای زایندهرود، یک طرح دیگری هم بهنام «طرح سازگاری با کم آبی» باید اجرا شود. این طرح برای چند استان به تصویب رسیده و در حال حاضر در فاز اجرایی است.
براساس قانون تا زمانی که طرح سازگاری با کم آبی در این استانها اجرا نشود، وزارت نیرو با طرحهایی مثل انتقال آب یا استحصال آب شیرین از دریا موافقت نمیکند. موافقتنامهای امضا شده است که بر اساس آن اگر استانی، خواهان انتقال آب است، ابتدا باید طرح سازگاری با کم آبی را اجرا کند. مثلاً استانهای کرمان، خراسان جنوبی و رضوی خواهان انتقال آب از دریا هستند. ولی وزارت نیرو برای آنها تکلیف کرده تا پروژههای مربوط به سازگاری با آب، مطالعه، تأیید و اجرا نشود اجازه انتقال آب و تأمین حقابه از دریا به آنها داده نشود. در حوزه زاینده رود هم مسأله به همین ترتیب است. اگر طرح سازگاری با کم آبی و برنامههای ستاد ملی احیای زایندهرود در اصفهان اجرایی شود، بدون شک در کاهش میزان انتقال آب به این استان مؤثر خواهد بود. شاید هم بتواند تمام قضیه را تحت تأثیر قرار بدهد و نیازی به انتقال آب به اصفهان نباشد.
آیا این الزام شامل حال طرحهایی مثل تونل انتقال آب بهشتآباد و طرحهای دیگر انتقال آب که در حال حاضر روی میز مذاکره است هم میشود؟
این طرح شامل تمام حوضههای آبی کشور میشود. علاوه بر الزام اجرای طرح سازگاری با کم آبی، در جلسهای که با آقای جهانگیری انجام گرفت یک بند به تصویب رسید که هرگونه بارگذاری جدید در حوضههای آبی ممنوع است. بند دیگری هم وجود دارد که هرگونه اجرای طرحهای توسعهای را که باعث افزایش مصرف آب میشود، ممنوع کرده است. طرح احیای زاینده رود هم جامع، کامل و مانع دیده شده است. بنابراین دیگر براحتی مجوز برای توسعه داده نمیشود.
آیا در اجرای برنامههای ستاد احیای رودخانه زایندهرود با مشارکتهای مردمی رو به رو میشویم؟ برای مثال زمانی که ستاد احیای دریاچه ارومیه شروع به فعالیت کرد.برنامهای را بهنام طرح «نکاشت» روی میز تصمیمگیری برد. براساس این طرح، قرار بود بخشی از زمینهای کشاورزی منطقه کور شود و در آن محصولی کاشته نشود. این طرح با واکنش منفی کشاورزان منطقه روبهرو شد و در نهایت ستاد به این نتیجه رسید که طرح «بهکاشت» را جایگزین آن کند. فکر میکنید با مقاومتی از سوی کشاورزان منطقه روبهرو بشوید؟
این سؤال شما تخصصی است و باید از جهاد کشاورزی پرسیده شود. چون اصل برنامهها را جهاد انجام میدهد و آنها تغییر الگوی کشت و همچنین روشهای آبیاری در اصفهان و چهارمحال و بختیاری را بررسی کرده اند. از تجربیات تیم ستاد احیای دریاچه ارومیه هم استفاده کردهاند. تیمی هم از ستاد احیای دریاچه ارومیه در برنامه زاینده رود حضور دارد. نقش جهاد کشاورزی در اصفهان کلیدی است.
چون عمده آب استان برای کشاورزی مصرف میشود و اگر کشاورزی و میزان مصرف آن مدیریت شود خیلی از مسائل موجود حل میشود.
گفتید مدیریت کارگروه احیای زاینده رود با وزارت نیرو است. وظیفهای که قانون برای وزارت نیرو تعریف کرده است تأمین آب شرب و آب مورد نیاز بخش کشاورزی است. معمولاً وزارت نیرو وظیفهای در قبال تأمین حقابه زیستمحیطی احساس نمیکند. فکر میکنید که آیا در طرح احیای زایندهرود ما شاهد پرداخت حقابه گاوخونی باشیم؟
هدفی که برای این طرح در نظر گرفته شده است به گونهای باید اجرا شود که در انتها، رودخانه پرآب و تالاب احیا شود. اگر به این نتیجه نرسد، یعنی پروژه موفق نبوده است. در نهایت طرح باید به سمتی برود که تالاب گاوخونی در سال چند ماه پرآبی داشته باشد. البته باید انتظارها از طرح معقول باشد. اصفهان در حال حاضر ۵ میلیون و ۱۰۰هزار نفر جمعیت دارد و با اصفهانی که در دهه ۶۰، دو میلیون جمعیت داشت متفاوت است. میزان مصرف آب شرب استان اصفهان در دهه ۶۰ زیر ۵۰ میلیون مترمکعب بود و الان به ۳۶۰ میلیون متر مکعب رسیده است. بنابراین ما نباید انتظار داشته باشیم که شرایط به دهه ۶۰ و چهل ساله گذشته برگردد. اما منتظریم که تالاب گاوخونی احیا شود و در فصول بیشتری آب داشته باشد.
فکر میکنید این طرح به جریان دائمی آب در زاینده رود بینجامد؟
برای گرفتن چنین نتیجهای بسیار زود است. نقشه راهی که طراحی شده، باید تبدیل به پروژههای مختلف شود و تمام اعداد استخراج شود. این استخراج کار بسیار سنگینی است. بنابراین الان باید اجازه بدهیم کار آغاز شود.