تابناک گیلان / امروز 21 بهمن 57، درگیری خونینی که از دیشب در نیروی هوایی آغاز شده ادامه پیدا کرد. درگیری‌ها بین نیروی هوایی و گارد شاهنشاهی که از شب گذشته آغاز شده بود، امروز با شدت بیشتر ادامه یافت.
گزارشگر روزنامه کیهان حمله به پادگان را این گونه توصیف میکند:
در حدود ساعت 8 صبح 21 بهمن ، درگیری میان نیروی هوایی و ارتش گارد به اوج خود رسید. کارکنان نیروی هوایی با حمایت مردم موفق به تصرف اسلحه خانه و توزیع حدود دو هزار تفنگ و مقادیر زیادی مهمات میان مردم شدند. درگیری میان طرفین تا ساعت 4 بعد از ظهر ادامه یافت تا آنکه دراین ساعت به جهت انجام مذاکره ، آرامش نسبی برقرار گردید. دراین زمان سپهبد آذر برزین جانشین ربیعی و سرلشگر روحانی از درب جنوبی وارد پادگان شدند و افراد نیروی هوایی را دعوت به خلع سلاح و بازگشت به پادگان ها نمودند اما مذاکرات دو ساعته طرفین به جایی نرسید لذا سپهبد برزین و سرلشگر روحانی آنجا را ترک نمودند.( روزنامه کیهان ، دو شنبه 23 بهمن 1357 ، شماره 10637 )
مسلح شدن مردم
با خروج آمبولانس مرکز آموزش پادگان دوشان تپه، در بامداد 21 بهمن یکی از سربازها گزارشی از وقایع و درگیری‌های داخل پادگان داد و تعدادی اسلحه که از پادگان با خود آورده بود، در اختیار مردم قرار داد.
حکومت نظامی طولانی
فرماندار انتظامی تهران در اعلامیهای ساعت های حکومت نظامی را از ساعت چهار و نیم بعدازظهر تا پنج صبح افزایش داد. پس از شدت گرفتن درگیری‌ها و حملات گسترده مردم به کلانتریها و پادگان ها، فرماندار نظامی تهران ساعت منع عبور و مرور را تا ساعت دوازده ظهر 22 بهمن افزایش داد.
اعلام آمادگی بختیار برای مذاکره
شاپور بختیار (نخست وزیر شاه) در مجلس سنا اعلام کرد که حاضر به مذاکره است. امام خمینی(ره) با حکمی تاریخی حکومت نظامی اعلام شده توسط فرماندار نظامی تهران، را ملغی اعلام کردند و فرمودند: «اعلامیه امروز حکومت نظامی خدعه و خلاف شرع است و مردم به هیچ وجه به آن اعتنا نکنند ... اخطار می کنم که اگر دست از این برادر کشی بر ندارند و لشگر گارد به محل خودش برنگردد ... تصمیم آخر خود را به امید خدا می گیرم.»
متن پیام امام خمینی(ره) پس از حمله به نیروی هوایی
امام خمینی(ره) در روز 21 بهمن ماه پس از حمله گارد شاهنشاهی به پادگان لوشان تپه، این اقدام را شدیدا محکوم کردند و مردم را به شکستن حکومت نظامی دعوت کردند:
بسم اللَّه الرحمن الرحیم
ملت شجاع ایران! اهالى محترم تهران!
به طورى که مى دانید اینجانب بنا دارم که مسائل ایران به طور مسالمت آمیز حل شود لکن دستگاه ظلم و ستم، چون خود را به حسب قانون محکوم مىبیند، دست به جنایت زده و در شهرهاى گرگان و گنبدکاووس به مردم شجاع مسلمان حمله کرده و کشتار کرده است و در تهران لشکر گارد به طور ناگهانى به نیروى هوایى که به ملت پیوسته است حمله کرده و نیروى هوایى به کمک مردم، شجاعانه آنان را شکست دادند. من این تعرض غیر انسانى و عمل گارد را محکوم مى کنم.اینان با این برادرکشى مىخواهند دست اجانب را در کشور ما باز نگه دارند و چپاولگران را به موضع خود برگردانند.
من با آنکه هنوز دستور جهاد مقدس نداده ام، و نیز مایلم تا مسالمت حفظ و قضایا موافق آراى ملت و موازین قانون عمل شود لکن نمى توانم تحمل این وحشیگری ها را بکنم؛ و اخطار میکنم که اگر دست از این برادرکشى برندارند و لشکر گارد به محل خودش برنگردد و از طرف مقامات ارتشى از این تعدیات جلوگیرى نشود، تصمیم آخر خود را به امید خدا مى گیرم و مسئولیت آن با متجاسرین و متجاوزین است. من از مردم شجاع تهران مى خواهم در صورتى که قواى متجاوز عقب نشینى کردند، با حفظ آمادگى و هوشیارى از خدعه دشمن، آرامش و نظم را حفظ کنند ولى مجهز و مهیا براى دفاع از اسلام و نوامیس مسلمین باشند. اعلامیه امروز حکومت نظامى، خدعه و خلاف شرع است و مردم به هیچ وجه به آن اعتنا نکنند.
برادران و خواهران عزیزم! هراسى به خود راه ندهید که به خواست خداوند تعالى حق پیروز است. از خداوند تعالى پیروزى ملت اسلام را خواهانم. و السلام علیکم و رحمة اللَّه و برکاته.
روح اللَّه الموسوی الخمینى
(صحیفه امام، ج6، ص: 121 و 122)
فرمان لغو حکومت نظامی توسط امام خمینی(ره)
ستاد امام به وسیله بلندگو اعلامیه های فرمانداری انتظامی (منع رفت و آمد) را در سطح تهران اعلام کردند.
خاطره شهید فضلالله محلاتی
شب 22 بهمن در منزل امام (مدرسه علوی ) بودم. جایی در نظر گرفته بودیم در پشت مدرسه علوی که اگر شب حمله کردند ، امام را به آنجا ببریم تا جانشان در خطر نباشد ، اما امام راضی نشد. یادم هست آقای هاشمی توی حیاط به من گفت چه کنیم ، امام راضی نمی شود. مجدداً خدمت ایشان رفتیم حضرت امام فرمودند هرکس می ترسد برود من از جای خود تکان نمی خورم.(از مهاجرت امام خمینی به پاریس تا پیروزی ، علی اکبر علی اکبری بایگی ، مرکز اسناد انقلاب اسلامی ،1384 ، ص 291)
خاطرات صادق طباطبایی
وقتی ساعت دو بعدازظهر روز 21 بهمن از اخبار شنیدیم که فرمانداری نظامی، ساعت حکومت نظامی را به ساعت 4 بعدازظهر جلو آورده است. امکان توطئه از سوی رژیم علیه انقلاب در ذهن همه ما تقویت شد. واکنش بختیار نسبت به موضعگیری های امام از آن رو بود که او از مراحل بعدی طرح نظامیان برای مقابله با انقلاب اطمینان داشت. هنگامی که امام اعلام کردند که اعلامیه حکومت نظامی خدعه و نیرنگ است، بعضی ها نگران بودند. من البته تعجب می کردم از آنها، چرا که صرفنظر از بمباران هوائی اگر همه نیروهای ارتش به خیابان ها می آمدند به اندازه نصف جمعیت در چهار پنج خیابان تهران هم نمی شدند. البته امام هم که این تصمیم سرنوشت ساز را گرفتند و احتمال هم دارد که در این زمینه مشورت هم کرده باشند؛ من یادم نمی آید یا نشنیده ام که کسی مخالفت کرده باشد. ممکن است برخی تصور کنند که این تصمیم امام اشراقی بوده، گذشته از ویژگی های ممتاز امام، به نظر من این تصمیم از روی تعقل و منطق سیاسی بود و شجاعت در تصمیم گیری، چرا که در آن مقطع احتمال توطئه به ذهن خیلی ها می رسید و اطلاعیه و دستور حکومت نظامی، مؤید و مقدمه این توطئه بود.
ظاهراً به شورای انقلاب، تصمیم ژنرالهای ارتش برای اجرای کودتای موسوم به "عملیات کورتاژ" یا به روایتی دیگر "عملیات نجات" که توسط ژنرال هایزر[ در امریکا ] و فرماندهان نیروهای هوایی و زمینی ارتش تنظیم و تهیه گردیده بود، ابلاغ شده بود. گرچه اجرای این طرح، غیرعقلانی و غیر محتمل و مآلاً ناموفق به نظر می رسید ولی شرط عقل، اتخاذ تدابیر لازم را ضروری می ساخت.( خاطرات سیاسی اجتماعی، صادق طباطبایی، نشرعروج ،1387 ،ج 3، ص 231 )
فکر میکنم در روز 21 بهمن تا ساعت چهار خدمت امام بودیم. بعد من، آقای حبیبی را رساندم منزل برادرش در خیابان ادیب و رفتم منزل خاله ام در نظام آباد نزدیک میدان امام حسین (ع) فعلی. شب قبل هم همانجا بودم... در همین اثنا صدای گلوله و رگبار در کوچه شنیده شد... بستگان من خیلی نگران و رنگ پریده بودند. اما من اطمینان خاطر عجیبی داشتم، صدای شلیک گلوله در شهر بیشتر و بیشتر می شد... ساعتهای 1.5-2 نیمه شب بود که روی پشت بام همسایه ها صدای الله اکبر بلند شد. همین طور این شعار که: برادر بپا خیز همافرت کشته شد. روز بعد گفته شد در زیرگذر میدان امام حسین (ع) فعلی، ظاهراً مردم ... مانع عبور خودروهای سنگین ارتش [ شده بودند ]، به طوری که یک تانک که آمده بود از آنجا عبور بکند ... [ در آنجا ]... گیر کرده و راه عبور به کلی مسدود شده بود و همان جا یکی از فرماندهان نیروی زمینی ارتش کشته شده بود. به هر حال با فرمان لغو حکومت نظامی از سوی امام، مردم شب را تا صبح در خیابانهای بودند و روز بعد به پادگان ها هجوم بردند.
بعداً مشخص شد که در آن روز طرح کودتا علیه انقلاب سازماندهی شده بود. این که اطلاعاتی از چگونگی این طرح به امام رسیده بود یا نه، من تردید دارم، زیرا این طرح فوق العاده سری بود. گرچه احتمال آن داده می شد و امام با درایت و بینش صحیح خود این طرح را ناکام گذاشتند.(خاطرات سیاسی اجتماعی، صادق طباطبایی، نشرعروج ، 1387 ،ج 3، ص 234)
سقوط کلانتری ها به دست مردم
کلانتریهای 9، 10، 11، 14، 16، 26 و کلانتری نارمک به دست مردم سقوط کرد.
مقاومت سخت مردم در خیابان سپه
تیپ زرهی قزوین که برای تقویت نیروی دفاعی حکومت نظامی(در جهت تضعیف نهضت و حرکت مردمی) وارد تهران شده بود در خیابان سپه با مقاومت سخت مردم مواجه شد.
تلاش مذبوحانه برای عدم سقوط
فرماندار نظامی تهران و حومه، سپهبد رحیمی طی دستورالعملی به یگان های تابعه خود از آن ها خواست تا رهبران نهضت را دستگیر کنند و به یکی از جزایر منتقل کنند. به همراه این دستور العمل لیستی از اسامی صد ها نفر که باید بازداشت شوند، الصاق شده بود که در راس آن ها نام امام خمینی(ره)، آیت الله طالقانی و مهندس مهدی بازرگان(نخست وزیر دولت موقت) به چشم می خورد.
از کار انداختن چند تانک توسط مردم
مردم چند تانک و زره پوش را که برای جنگ با نیروی هوایی عازم فرح آباد بودند از کار انداختند. تعداد زیادی اتومبیل شخصی با ملافه سفید، دارو و غذا به طرف نیروی هوایی در حرکت بودند.
بالاترین مقامات ارتشی و نظامی ساعت 6 بعد از ظهر برای بررسی اوضاع کشور تشکیل جلسه دادند. در نیمههای شب به محل اسلحه سازی حمله شد.