به گزارش تابناک : حدود 15 سال است که مقوله بحران آب برای کشور به یک مسئله جدی تبدیل شده است. بررسی آمار و ارقام رسمی و جدید کشور حاکی از آن است که در دهه اخیر، بارندگی در تمام کشور نسبت به بلند مدت کاهش معناداری داشته است. خشکسالی ، تغییرات اقلیمی و برهم خوردن توازن گازهای گلخانه ای از عمده عوامل بحران ساز برای منابع آبی به شمار می روند.
طبق بررسی های مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، میزان بارندگی ایران در 10 سال اخیر، حدود 11 درصد نسبت به متوسط در بلند مدت کاهش یافته و به تبع آن نیز حجم جریان سطحی در دوره مشابه حدود 44 درصد کاهش یافته است.
** مصرف بیش از 80 درصد از ذخایر آبی در بخش کشاورزی
نکته قابل توجه این است که کاهش در مقدار بارندگی به دلیل وقوع خشکسالی و تغییر اقلیم صورت می گیرد ولی کاهش در حجم جریان سطحی علاوه بر این امر به دلیل برداشت های بالادست نیز صورت می گیرد. این موضوع باعث شده است که در15 سال اخیر مجموع حجم مخازن سدهای کشور حداکثر تا نصف از آب پر باشد.
بر اساس آخرین آماربرداری بیلان منابع و مصارف آب در کشور کل میزان برداشت آب در کشور برابر 96.37 میلیارد مترمکعب است که از این میزان، 88.9 درصد در بخش کشاورزی ، 8.3 دهم مربوط به مصارف شرب و 2.8 درصد مربوط به مصارف صنعتی است. بیشترین منابع آبی کشور صرف بخش کشاورزی می شود که بازدهی بسیار پایینی دارد.
کاهش میزان بارندگی به طور طبیعی باعث کاهش میزان رواناب ها نیز خواهد شد. بررسی آمار و ارقام نیز نشان می دهد که میزان رواناب در کشور به شکل بسیار قابل توجهی کاهش یافته است و نمی توان تمام کاهش آن را با تغییرات اقلیمی مرتبط دانست. اما به طور کلی می توان علت اصلی کاهش در رواناب ها را افزایش میزان برداشت های بالادست از منابع آب سطحی و زیرزمینی عنوان کرد. بررسی آمار و ارقام مرتبط با بخش آب از جنبه های مختلف از وجود چالش در اجزای مختلف این بخش حکایت دارد.
برخی از این چالش ها از این قرار است: در دهه اخیر میزان بارندگی در کشور نسبت به متوسط بلندمدت حدود یک درصد و میزان رواناب نیز در دوره مشابه حدود 44 درصد کاهش داشته است. همچنین در 15 سال اخیر هیچ گاه مخزن سدها به طور کامل پر نبوده است و حتی مخازن سدها تا نصف هم از آب پر نبوده است. از تعداد 609 دشت در کشور تعداد 355 دشت به دلیل افت سطح سفر آب زیرزمینی به مناطع ممنوعه ای برای بهره برداری های مختلف تبدیل شده اند. پیشی گرفتن تخلیه از منابع آب زیرزمینی از تغذیه آن ها تقریبا از سال 1357 شروع شده و هم اکنون مقدار تجمعی آن حدود 120 میلیارد مترمکعب است که این رقم حدود یک چهارم کل ذخیره استاتیک آن ها است.
حدود 45 درصد کل چاه های موجود در کشور غیرمجاز هستند و از طرفی وابستگی مصارف کشور به آب های سطحی و زیرزمینی به ترتیب برابر 45 و 55 درصد است.میزان آب تجدید پذیر کشور در سال های اخیر نسبت به متوسط بلندمدت حدود 32 درصد کاهش داشته است که رقم بسیار چشمگیری است.
** بحران آب ایران را به کدام سو خواهد برد؟
مرکز پژوهش های مجلس در بررسی خود پیش بینی کرد که تحت سناریوهای متوسط و بدبینانه در 15 سال آینده میزان رواناب در کل کشور کاهش خواهد یافت که مقادیر آن به ترتیب برای 0.7 و 1 درجه سانتیگراد خواهد بود.
در سال های اخیر مصادیق متعدد آشکاری را مبنی بر از بین رفتن زیست بوم های آبی کشور می توان مشاهده کرد که از جمله مهمترین آن ها را می توان دریاچه ارومیه، تالاب های غرب و جنوب غرب کشور، تالاب های هامون در شرق کشور و زاینده رود نام برد.
وضعیت بخش آب از جنبه های مختلف مطلوب نیست. به چالش های اشاره شده باید منازعات و مناقشات آبی را در ابعاد محلی و منطقه ای نیز افزود که در بسیاری از موارد به مساله ای امنیتی در ابعاد ملی برای کشور تبدیل می شود.
واضح است که ادامه سیاست ها و مدیریت فعلی بخش آب به هر نحو، آینده این بخش را با چالش های بیشتر و جدی تر همراه خواهد ساخت و ابعاد تازه ای از این بحران را آشکار خواهد کرد. کاهش منابع آبی موجود، تهدید امنیت آبی و غذایی کشور، از بین رفتن منابع طبیعی کشور و تحت الشعاع قرار گرفتن امنیت ملی از دیگر پیامدهای این بحران خواهد بود.
در 15 سال آینده به ترتیب حوضه های آبریز خلیج فارس سرخس، دریاچه ارومیه، مرکز، هامون و دریای خزر از نظر منابع آبی وضعیت بحرانی تری را نسبت به وضعیت کنونی تجربه خواهند کرد. ادامه این سیاست ها و مدیریت نامطلوب به هر نحو، آینده بخش آب را با چالش های بیشتر و جدی تری همراه خواهد نمود و ابعاد تازه ای از این بحران را آشکار خواد کرد.
طبق این بررسی منابع آب زیرزمینی برای همیشه از بین رفته و دیگر هیچ گاه امکان احیای آن وجود ندارد. موارد بسیار زیادی از نشست ها و ایجاد فروچاله ها در مناطق مختلف کشور وجود دارد که تایید کننده این ادعا است.
** موانع موجود بر سر راه حل معضل آب
در مواجهه با بحران آب نخست باید توجه کرد که رفع وضعیت فعلی زمان بر خواهد بود. از طرفی به دلیل فرابخشی بودن آب، ارتباط و وابستگی سایر بخش ها به آن، حل مشکلات بخش آب تنها درون این بخش، امکانپذیر نخواهد بود. به دلیل تعدد دستگاه ها، عدم هماهنگی میان آن ها و بخشی نگری دستگاهی حتی سیاست ها و استراتژی های صحیح هم کارآیی نخواهد داشت.
در حال حاضر علاوه بر عدم ارتباط بین برنامه های توسعه این برنامه ها در راستای حصول اهداف یک برنامه مدون بلندمدت نیز عمل نمی کنند. واضح است که ادامه سیاست ها و روندهای پیشین در بخش آب، آینده این بخش را با چالش ها و بحران های بیشتری مواجه خواهد ساخت و ابعاد مختلفی از بحران آشکار خواهد شد.
این گزارش در پایان برای خروج وضعیت آب کشور از بحران به راهکارهایی چون اعمال مدیریت به هم پیوسته آب در سطح ملی و حوضه آبریز، ایجاد ظرفیت های آبی و در نظر گرفتن ارزش کامل برای آب در طرح های آمایش سرزمین، استقرار نظام برنامه های نگه داری از منابع آب و تاسیسات کشور، تغییر رویکرد اساسی در مدیریت آب در سطوح سیاست گذاری، قانونگذاری و اجرایی، توسعه امنیت آبی کشور در کوتاه و بلند مدت، حفظ و احیای میراث فرهنگی، دانش بومی وسازه های تاریخی آب را پیشنهاد می کند.
منبع : ایران اکونومیست
