فاطمه صفری| در جای جای جهان استفاده از اینترنت رویه‌ای متفاوت از ایران دارد؛ چرا که نه خبری از خرید حجم است و نه سرعت پایین. در زمان مقرری اینترنت را خریداری می‌کنند و فارغ از محدودیت به کاربران خود در زمانی محدود ارایه خدمات می‌دهند؛ اما ایران رویه‌ای متفاوت دارد. این موضوع در برهه‌ای از زمان تمامی نگاه‌ها را به خود معطوف کرده بود و اهمیت ویژه‌ای داشت که اوایل تیر ماه، وزیر ارتباطات و فناوری از تهیه مصوبه‌ای برای آغاز ارایه سرویس نامحدود در بازار اینترنت ثابت ADSL خبر داد. مصوبه‌ای که هیچ‌گاه به حقیقت مبدل نشد چرا که این موضوع حاشیه‌هایی را به دنبال داشت؛ یکی اعتراض شرکت‌های وابسته و دیگری در نظرگرفتن تعرفه‌ای جدید. تعرفه‌ای که موجب اعتراض کاربران شد.
اگر چه در همان ابتدا بسیاری نامحدودبودن اینترنت را برای همه اپراتورها می‌دانستند اما با کمی تأمل متوجه این مهم شدند که نامحدودبودن اینترنت تنها مصداقی برای اینترنت ثابت است نه اینترنت همراه.
همراه با مطرح‌شدن این مصوبه صدای اعتراض مخالفان به گوش می‌رسید؛ مخالفانی که در ابتدا متشکل از شرکت‌های مربوط به اینترنت بود اما با گذشت زمان و در نظر گرفتن تعرفه‌ای جدید برای خرید اینترنت کاربران نیز به این دسته از معترضان پیوستند؛ کاربرانی که روزی رویای اینترنت نامحدود و پرسرعت را در سر داشتند اما طیف دیگر فکری که موافقان این امر را تشکیل می‌دهند، بر این باورند که استفاده از اینترنت نامحدود نه تنها از حقوق شهروندی است بلکه این روش می‌تواند به بهبود کیفیت استفاده از اینترنت کمک کرده و با توجه به تغییر الگوی مصرف به سمت مشاهده محتوای ویديویی کمک کند. البته باید در نظر داشت که این حجم مخالف و موافق نه تنها امری بدیهی نیست بلكه موضوعی است که در بسیاری از کشورهای جهان رویه‌ای به همین منوال وجود دارد و بنا بر سرعت اینترنت برای مشترکین خود تعیین نرخ می‌کنند.
فقط خط ثابت نه اینترنت همراه
ارایه این پیشنهاد توسط وزیر ارتباطات پیامدهایی را در پی داشت؛ چرا که بسیاری از کاربران به اشتباه گمانه‌زنی آن داشتند که اینترنت همراه نیز رویه‌ای به همین منوال داشته باشد، رویه‌ای که می‌توانست موجب ورشکستگی بسیاری از اپراتورهای تلفنی و شرکت‌های مربوطه شود؛ اما این ابهام پس از روزها کشمکش برطرف شد.
توقف طرح چرا؟
اگر چه بسیاری سودای اینترنت نامحدود را در سر داشتند، اما با این کشمکش‌ها درباره اینترنت حجمی و سرعتی و اعتراض مخالفان این موضوع این طرح خاموش و مسکوت ماند؛ به‌طوری که واعظی در اینستاگرام خود نوشت: با توجه به اینکه پیشنهاد مطرح‌شده درخصوص تعرفه‌های اینترنت ثابت مبتنی بر اتصال مورد استقبال کاربران قرار نگرفته و این مصوبه هنوز مراحل اداری و ابلاغ را طی نکرده و اجرایی هم نشده است، قرار شد اجرای آن متوقف شود و دستور دادم کمیته بررسی تعرفه‌ها مجددا پیشنهادی با رعایت منافع و مصالح کاربران تهیه و ارایه کند. واعظی در ادامه پست خود از نگرانی کاربران درباره تعرفه‌ها و درخواستی مبنی بر بازگشت تعرفه‌های قبلی اینگونه توضیح داد: «اگر چه تعرفه‌های جدید اینترنت اصطلاحا نامحدود نگرانی کاربران را از افزایش قیمت زياد كرد و درخواست بازگشت تعرفه‌های قبلی را کردند، اما به طور قطع با وجود گسترش محتوای ویدیویی لزوم اینترنتی که به معنای واقعی نامحدود نزدیک‌تر باشد، حس می‌شود. بنابراین باید در انتظار تصمیم جدید کمیسیون تنظیم مقررات و تعرفه‌های جدید بود که تا چه اندازه نزدیک به خواسته‌ها خواهد بود.» این امر موجب شد بسیاری در انتظار تعرفه‌های جدید به سر برند؛ تعرفه‌هایی که خبر از محدودیت اینترنت نامحدود را می‌دادند.
حالا بسیاری در انتظار تصمیم جدید کمیسیون تنظیم مقررات و تعرفه‌های جدید هستند؛ چرا که از یک سو روزشمار استفاده از اینترنت نامحدود پرسرعت را دارند و از دیگر سو وهم افزایش ناگهانی تعرفه‌های اینترنتی را اما اینکه آیا ارایه اینترنت محدود می‌تواند مثمر ثمر و کارآمد واقع شود یا خیر به گفت‌وگو با کارشناسان امر نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
پیشینه
اینترنت در ایران
سرعت ورود اینترنت به ایران نسبت رادیو، سینما و تلویزیون سرعت قابل توجهی داشت؛ چراکه ٢٠سال طول کشید تا رادیو به ایران بیاید یا ١٣سال پس از تولید تلویزیون، جامعه ایرانی توانست آن جعبه جادویی را در خانه خود ببیند و درنهایت سینمایی که به درازای ٣٠سال وارد ایران شد. اما اینترنت رویه‌ای متفاوت را پیمود و به صورت عمومی درآمد. با نگاهی اجمالی به این موضوع متوجه این مهم می‌شویم که ایران همواره برای دستیابی به اینترنت در تلاش بوده است.
ایران برای نخستین‌بار در سال ١٣٧١ در تعداد کمی از دانشگاه‌ها مانند؛ دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه گیلان، توسط مركز تحقیقات فیزیك نظری و از طریق پروتكل UUCP به اینترنت وصل شد تا بتوانند از طریق ایمیل با دنیای خارج ارتباط برقرار کنند. همین امر موجب شد تا در سال ١٣٧٢ ایران به شبکه اینترنت بپیوندد و نخستین رایانه‌ای که در ایران به اینترنت متصل شد، مرکز تحقیقات فیزیک نظری بود که هنوز که هنوز است به‌عنوان یکی از مرکز‌های خدمات اینترنت به فعالیت خود ادامه داده است.
اما به فاصله یک‌سال، یعنی در سال ١٣٧٣ موسسه ندارایانه تأسیس شد. همچنین با راه‌اندازی نخستین بولتن بورد (BBS)، نخستین وب‌سایت ایرانی داخل کشور را راه‌اندازی کرد.
همچنین این موسسه روزنامه «همشهری» را به زبان فارسی در اینترنت منتشر می‌کرد که به‌عنوان نخستین روزنامه رسمی ایرانی در وب به شمار می‌آید. به دنبال اتصال به اینترنت از طریق ماهواره كانادایی «كد ویژن» (Cadvision)، موسسه ندارایانه فعالیت بازرگانی خود را به‌عنوان نخستین شركت خدمات سرویس اینترنتی (ISP) آغاز می‌كند، اما سال ١٣٧٤ سرآغاز جدیدی را برای اینترنت رقم زد؛ چراکه مجلس ایران تأسیس شركت «امور ارتباطات دیتا» تحت‌نظر شركت مخابرات ایران را تصویب کرد و مسئولیت توسعه خدمات دیتا در سطح كشور را به‌طور انحصاری در اختیار آن شركت قرار داد. در سال ١٣٧٧ پروژه یونیكد در ایران با قرارداد شورایعالی انفورماتیك و همكاری بنیاد دانش و هنر واقع در انگلستان و با نظارت و مدیریت فنی دانشگاه صنعتی شریف تحت‌عنوان «فارسی وب» آغاز به کار کرد. هدف از این پروژه آن بود که الفبای فارسی را در استاندارد یونیكد، نشر فارسی در كامپیوتر، مخصوصا اینترنت و وب، استاندارد شود و اصولا مشكل قلم (فونت)های غیراستاندارد موجود در نرم‌افزارهای ایرانی حل شود، اما این پایان ماجرا نبود، چراکه موانع بسیاری بر سر راه اینترنت در ایران وجودداشته و دارد. پهنای باند و سرعت اینترنت را در ایران می‌توان جزو اصلی‌ترین مشکلاتی که بر سر راه کاربران وجود داشته، قلمداد کرد؛ چراکه تا اواسط دهه٨٠ اکثر کاربران از خطوط
dial up سنتی آن هم با قیمتی نسبتا بالا استفاده می‌کردند، در صورتی که بیشتر کشورهای دنیا ADSL را پشت‌سر گذاشته بودند از دیگر موانع پیش‌رو برای دسترسی به اینترنت هزینه اتصال بود، چراکه برای سرعت‌دادن به رشد اینترنت در ایران باید هزینه اتصال به اینترنت و پهنای باند کاهش و کیفیت خدمات ارایه‌شده افزایش یابد، اما زمان موجب دسترسی برخی از این موانع برطرف شود، اما همچنان مشکل سرعت اینترنت پابرجاست تا جایی که طبق اعلام نت‌ایندکس، سرعت دانلود پهن‌باند به‌طور متوسط در جهان ۲۳مگابیت بر ثانیه است که این رقم برای ایران ۵.۶ مگابیت بر ثانیه است.
نگاه موافق
راه رفته را باید رفت
مهدی رزمی- کارشناس آی‌تی| روزهایی را سپری
می کنیم که تکنولوژی حرف اول را می‌زند، اما مدت زمانی است که بحث نا محدود شدن اینترنت ADSL به میان آمد که با اعتراض برخی از کاربران مسکوت ماند. مهدی رزمی کارشناس آی‌تی در این زمینه معتقد است:«یکی از خواسته‌های هر جامعه‌ای توسعه‌یافتگی و پیشرفت است و اگر به‌واقع ما خواهان این هستیم که در حوزه تکنولوژی به مدل‌های موفق دنیا نزدیک شویم چاره‌ای نداریم جز اینکه آهسته‌آهسته برویم به سمت مدل‌هایی که جوامع موفق در این عرصه رفته‌اند و همچون آنها این راه را طی کنیم.»
این کارشناس آی‌تی در این زمینه ادامه
می دهد« در بیشتر کشورهای جهان اینترنت چه در بحث ثابت و چه در مبحث موبایل به سمت مجانی شدن قدم برداشته است اگرچه خدماتی نیز ارایه می‌شود تا رضایت مصرف‌کنندگان جلب شود و در حقیقت باید عنوان کرد که هزینه دریافتی به خدمات اختصاص دارد.»
رزمی با بیان اینکه برخی از اپراتورهای داخلی نیز خدماتی را به لیست خود افزوده‌اند در این زمینه ادامه می دهد:« خدماتی که می‌تواند هزینه‌ای را برای مخاطبان در پی داشته باشد و در کنار آن اینترنت مجانی ارایه شود، البته برخی سیستم‌هایی را ما داریم که در عرصه فروش فیلم فعالیت می‌کنند از این جنس هستند و در همین سمت حرکت می کنند، بنابراین هر طرحی که دسترسی را ارزان و سریع‌تر کند برای مخاطب بهتر و قابل‌قبول‌تر است و طبیعتا فراگیری این حوزه را دارد و سرویس‌دهنده‌ها نیز همیشه به دنبال همین فراگیری هستند چون هرچه تعداد کاربران‌شان بیشتر شود طبیعتا درآمد بیشتری را عاید آنها خواهد کرد.»
این کارشناس آی‌تی بر این باور است که در این رویه هزینه مشترکان به نوعی کاهش پیدا کرده و طبیعتا می‌تواند سبب افزایش دسترسی شود و می‌تواند مثمرثمر باشد و در این زمینه توضیح می دهد:« از حیث محدودیت‌ها نیز باید اذعان کرد که خود این سرویس‌های ارزش‌افزوده، محدودیت‌ها را به حاشیه می‌برد. به عنوان مثال ما سرویس یوتیوپ را داریم که فیلتر است و اگر ما بتوانیم سرویس‌های نمایش فیلم را به عنوان خدمات ارزش‌افزوده ارایه بدهیم که نمونه‌هایی از آن نیز ارایه می‌شود طبیعتا محدودیت‌ها به حاشیه می‌رود و خیلی به چشم نخواهند آمد.»
رزمی در مورد تعرفه‌های در نظر گرفته نیز می‌گوید:« به لحاظ قیمتی طبیعتا باید یکسری تمهیدات بالادستی در نظر گرفته شود حتی بازیگران اصلی این حوزه نیز باید در آن نقش داشته باشند. درواقع باید یکسری راهکارهایی اندیشیده تا هزینه‌های اولیه کم شود،البته این مورد عملی است. قاعدتا خود اپراتورها نیز خواهان این هستند که تا جایی که امکانش است تعرفه‌ها را کاهش دهند. البته در این میان دو محدودیت وجود دارد؛ هزینه‌های اولیه‌ای که وجود دارد و دوم مدل‌های درآمدی جایگزین همانند ارزش‌افزوده‌ای که به آن پرداخته شد. البته در این راستا یا نگاه تجاری مناسبی وجود ندارد یا مشتری از آن استقبال نمی‌کند در حقیقت فرهنگ آن جا نیفتاده است.»
این کارشناس آی تی در خاتمه ضمن یادآوری نا محدود بودن اینترنت برای کاربران توضیح داد:« با توجه به مقولاتی که گفته شد پیش‌نیاز آن این است که هزینه‌های اولیه کاهش بیابد و به انحای مختلف با طرح‌ریزی‌های تجاری خوب سرویس‌های ارزش‌افزوده میان مشتریان طمانینه شود به همین جهت ما نیازمند آنیم که اینترنت حجمی بهتر است از میان برداشته شده و نامحدود جایگزین آن شود البته برای این موافقت پیش‌شرط‌هایی را عنوان می‌کند و می‌افزاید: این مقدمه‌ای است برای حرکت به سمت ارزان شدن و مجانی شدن حجم اینترنت.»
کارشناس بی طرف
همسو با کشورهای جهان حرکت کنیم
ناصر موسوی لارگانی، نايب‌رئیس کمیسیون اقتصادی| بحث نامحدود شدن اینترنت حجمی ADSLاگر چه پایان‌یافته به نظر می‌رسد، اما از آن‌جا که در جای جای جهان اینترنت به صورت نامحدود ارایه می‌شود، کارشناسان امر نظری متفاوت در این زمینه دارند؛ ناصر موسوی لارگانی، نايب‌رئیس کمیسیون اقتصادی در این زمینه معتقد است: «اینترنت توانسته برای پیشرفت و خدمت‌رسانی به مردم ایفای نقش کند؛ زیرا توانسته فرصتی را ایجاد کند تا به صورت بهینه از زمان استفاده کنیم. به همین جهت ما با استفاده از اینترنت در هزینه‌های مربوطه بیشترین صرفه‌جویی ممکن را کرده‌ایم و می‌توانیم بهترین بهره‌برداری را داشته باشیم مشروط به ایجاد فرهنگ؛ زیرا فرهنگ‌سازی در این زمینه کمک می‌کند تا همه بتوانند از این تکنولوژی استفاده کنند.»
این نماینده مجلس با اشاره به در اولویت قرار‌دادن فرهنگ استفاده از تکنولوژی در این زمینه ادامه داد: «اگر استفاده از این فرهنگ وجود داشته باشد، بسیاری از فعالیت‌های مربوط به بیرون از خانه را در منزل بدون در ترافیک قرار‌گرفتن و پشت چراغ قرمز‌‌ماندن انجام می‌دهیم که موجب صرفه‌جویی در وقت و هزینه می‌شود. به همین جهت با در نظر نگرفتن کار‌های فردی و استفاده بهینه از این تکنولوژی یا به عبارت دیگر؛ دولت الکترونیک به معنای واقعی آن است که ما از سرعت اینترنت بالایی برخوردار باشیم تا بتوانیم به وسيله آن مصرف ملزوماتی چون کاغذ و رفت‌وآمد‌های بی‌مورد را کاهش دهیم.»
لارگانی با اشاره به اینکه اگر دولت الکترونیک راه‌اندازی شود بسیاری از مشکلات پیش رو اعم از مراکز اداری و دولتی انجام می‌شود که آن هم منوط به سرعت بالای اینترنت و پهنای باند می‌شود، در این زمینه توضیح داد: «اگر دولت الکترونیک امکانی را فراهم کند تا ما از اینترنت پرسرعت استفاده کنیم، قطعا در بین کارکنان دولت فرهنگ استفاده مورد آموزش قرار می‌گیرد؛ اما در این میان مسألهای که قابل توجه است پهنای باند و سرعت اینترنت است که تأثیر مهمی در این مقوله دارد.»
این نماینده مجلس نامحدودشدن اینترنت را یکی از لازمه‌های کشور دانست و در این زمینه توضیح داد: «نامحدودشدن اینترنت می‌تواند راهگشا باشد؛ زیرا می‌تواند در روش استفاده و فراهم‌شدن امکان در این زمینه ایفای نقش کند. ما باید در این زمینه با دنیا در حرکت باشیم البته نباید فرهنگ‌سازی در این زمینه را نادیده انگاشت که میسر نمی‌شود مگر به واسطه آموزش اعم از خانواده و مکان‌های عمومی؛ زیرا همان‌گونه که چنین تکنولوژی می‌تواند مثمر ثمر باشد می‌تواند اثرات منفی را از خود بر جای بگذارد.»
نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی در خاتمه با اشاره به همسوشدن کشور با سایر کشور‌ها در زمینه تکنولوژی كه از لازمه‌های پیش رو است، در این زمینه گوشزد کرد: «در بحث اینترنت که سال‌ها پیش در سایر کشور‌ها رواج داشت و چند سالی است که در کشور ما همه‌گیر شده است ما هنوز نتوانستیم از آن بهره‌وری لازم را داشته باشیم که یکی ازمهمترین عوامل آن مربوط به سرعت پایین و هزینه بالای آن می‌شود؛ البته لازم به ذکر است که در برخی از مواقع به صورت کارآمدی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد که آن هم منوط به آموزش است تا از این امکان بهترین بهره‌وری را داشته باشیم.»
نگاه مخالف
قیمت‌های بازار رقابتی را دستکاری نکنیم
احمد نخجوانی- مدیرعامل شاتل| «من یک گیر منطقی بزرگ با ماجرا دارم» احمد نخجوانی، مدیرعامل شاتل صحبت‌هایش با «شهروند» را اینگونه آغاز می‌کند. در بازار رقابت رگولاتی در قیمت نهایی معنی نمی‌دهد. رگولاتوری درکالاهای انحصاری باید اقدامی انجام بدهد. در کجای دنیا دیده‌ایم که- بین ١٥٠ الی ١٦٠ کشوری که رگولاتی دارند- رگولاتی پکیج قیمت سرویس تعریف کند؟ من اساسا با این موضوع مشکل دارم. نخجوانی گذری به گذشته می‌زند و ادامه می‌دهد: زمانی که این بحث مصوب می‌شد، قرار بر این بود همه پکیج‌ها را کنار بگذاریم و همه، همین سرویس‌ها را ارایه بدهند. یعنی اینکه مشتری یکی، دوتا حق انتخاب نداشته باشد. در واقع سوال من این است که تفاوت سازمان‌ها در چیست زمانی که پکیج‌ها و بسته‌هایشان یکسان باشد. در چنین شرایطی شرکت‌ها برای اینکه بتوانند تمایز ایجاد کنند، به سراغ بازگذاشتن سرعت‌ها می‌روند و بعد این مسأله مطرح می‌شود که با قیمت‌گذاری مغایرت دارد! مدیرعامل شاتل بر این باور است که رگولاتوری در شأن و وظایفش نیست که بخواهد قیمت نهایی مصرف‌کننده در بازار رقابت را دستکاری کند. البته اگر به هر دلیل این اعتقاد وجود دارد که می‌تواند با این روش رفاه مردم را ارتقا بدهد، چه الزامی به حذف پکیج‌های قبلی است؟ این پکیج را هم تعریف کنیم تا مصرف‌کنندگان حق انتخاب بیشتری داشته باشند و به تناسب علایق‌شان از پکیج‌ها بهره ببرند. این کارشناس آی‌تی در ادامه صحبت‌هایش می‌افزاید: با ایجاد چنین پکیجی نیز استقبال مردم افزایش نمی‌یافت. نکته‌ای که باید اشاره کنم، این است که پکیج نامحدود نبود، دوم اینکه هرگونه دستکاری در قیمت ارتباطات ثابت در شرایطی که ما دست به قیمت تلفن‌های همراه نمی‌زنیم، یعنی کشتن ارتباطات ثابت کشور که این نیز به نوبه خود خطرناک است. من مطمئن بودم با این قیمت‌گذاری که انجام داده‌اند، اگر چنین مسألهای اتفاق می‌افتاد، ما شاهد مهاجرت مردم از ثابت به موبایل بودیم، چون با قیمت کمتری حق انتخاب بیشتری داشتند. نخجوانی رعایت برخی مسائل را حیاتی دانسته و می‌افزاید: اولا رگولاتی از بحث ورود به بحث قیمت در بازار رقابتی خودداری کنیم، دوم اینکه اگر بسته‌ای تعریف می‌کنیم، اجبار وجود نداشته باشد؛ یعنی مردم اگر می‌خواهند در کنار بسته‌های دیگر از آنها بهره ببرند و اگر نه که هیچ، سوم اینکه اگر رگولاتوری به هر دلیل مصلحت‌اندیشی که دارد، قصد دارد قیمت‌ها را دستکاری کند و پکیجی تعریف کند. این موضوع بدون گوشه‌چشمی داشتن به اینترنت همراه بشدت آسیب ایجاد می‌کند.
تجربه دیگران
نگاهی به سرعت اینترنت در جای جای دنیا
اينترنت موضوعی است که در جای‌جای جهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بسیاری از کشور‌ها توانسته‌اند به اینترنت‌هایی با سرعت بالا دست پیدا کنند. برای مثال کره‌جنوبی در سال گذشته توانسته به سرعت میانگین ۲۶.۱ مگابیت بر ثانیه به سریع‌ترین اینترنت جهان دست پیدا کند. کشورهای اروپایی نروژ و سپس سوئد توانسته‌اند جایگاهی را به خود اختصاص دهند. نروژ با میانگین سرعت ٢٣,٦و سوئد با ٢٢.٨ مگابیت بر ثانیه رتبه‌های اول و دوم اروپا و دوم و سوم جهان را بالاتر از هنگ‌کنگ (٢١.٩) دارا هستند. از دیگر کشورهای اروپایی، کشورهای سوییس، دانمارک، فنلاند، سنگاپور، ژاپن و هلند هم فهرست ١٠ کشور برتر جهان را از نظر سرعت اینترنت کامل می‌کنند. همچنین کشور‌هایی نظیر رومانی، لاتویا، تایوان، بلژیک، بلغارستان، ایالات‌متحده آمریکا، کویت، امارات‌متحده عربی، بریتانیا، کانادا، جمهوری چک و ماکائو، از دیگر کشور‌ها با سرعت بالا به شمار می‌آیند. البته جالب است بدانیم در این طبقه‌بندی قبرس با سرعت ٧.١ مگابیت بر ثانیه بدترین کشور اروپایی است و کشورهای یونان (٧.٥)، کرواسی (.٨.٢)، ایتالیا (.٨.٧) و فرانسه (١٠) با فاصله کمی بالاتر از قبرس جای گرفته‌اند. این موضوع درحالی روی داده است که در میان کشورهای آفریقایی و منطقه خاورمیانه کنیا و اسراییل به ترتیب با سرعت ۱۵ و ۱۴.۴ مگابیت بر ثانیه رتبه‌های ۲۳ و ۲۷ جهان را از آن خود کرده‌اند.